Namorado da illa

A nosa andaina neste blog estase a acabar, e que mellor xeito de facelo que con unha historia tan bonita coma a que vos imos contar. Unha historia que amosa a esencia da vida na illa, unha experiencia que fainos reflexionar, que nos somerxe no mar.

“La capacidad de la gente para sacar una vida digna de ese pedazo de roca en el mar” é o que máis admira o antropólogo sueco Stafan Mörling da illa de Ons, onde viviu na década dos setenta.

Chega á illa nos anos 70 co obxectivo de facer un estudo da embarcación tradicional da zona, a dorna. Pero Staffan namórase dunha isleña, Josefa Otero, coa que casa, e dá vida na illa, e convence ao seu irmán cinematógrafo para que viaxe a Ons a rodar un documento antropolóxico. Este retrato da illa realizado por Stafan e o seu irmán, pouco ten que ver coa situación de despoboamento actual. Ons está esmorecendo pouco a pouco, e con ela as súas características culturais e etnográficas propias.

Staffan intégrase coa illa, séntese vivo, e únese ao traballo de pescador, co que disfruta e aprende día a día da man so seu sogro. Coñece á dorna coma unha parte máis del. Co paso do tempo, decátase de que estas bembarcacións estánse a perder (en xeral, todo o patrimonio marítimo galego,) e con él, parte da cultura, daquela cultura que viviu na illa. Por iso loita por non perdela e escribe libros acerca das embarcacións en Galicia. Co tempo recoñécese moito o seu traballo.

Aquí podemos ver algúns dos artigos sobre o traballo de Staffan:

http://unamiradaalariadevigo.blogspot.com.es/2008/09/staffan-mrling-pionero-de-la.html

http://www.culturamaritima.org/node/191




A verdade é que non nos extraña que Staffan se namorase da illa, da súa xente e da súa actividade... 

A maxia do noso paraíso consegue facerse un oco no corazón de todos aqueles que o coñecen.

Saímos do noso paraíso...

Hoxe afastámonos do noso paraíso para adentrarnos na Ría de Pontevedra e visitar a cidade do Lerez. Nun dos puntos máis interiores da Ría que custodia a nosa fermosa illa de Ons atópase a cidade de Pontevedra.

O día 24 da pasada semana, realizamos unha saída de campo pola cidade, na que o encargado de guiar os nosos sentidos polas rúas do conxunto histórico da cidade foi o arqueólogo Xurxo Constenla, gran coñecedor dos cambios que a cidade foi sufrindo ao longo dos séculos e dos vestixios históricos que se conservan.

Para a realización da saída que nos foi brevemente presentada polo profesor Xose Constenla na aula, utilizamos unha serie de materiais como foron un mapa da cidade co itinerario, e un breve folleto informativo sobre as paradas que iamos realizar. Tamén sen esquecerme dun dos materiais que en moitos momentos da saída foi o máis importante: O PARAUGAS.

Na nosa saída puidemos por momentos imaxinar como soldados romanos descansaban na Mansio de Turoqua, como barcos chegaban a porto despois de navegar sobre augas da Ría, como entrabamos á cidade pasando por debaixo do arco da Porta de Trabancas…

Son moitos os que percorren cada día as rúas de Pontevedra sen saber que ós seus pés camiñan sobre a vía romana XIX, sobre a muralla medieval da cidade, sobre pontes con séculos de vida… sobre pedras que agochan historias de vida. Sen saber que miliarios e trazados de murallas nun tempo marcaron estes camiños; que pontes, prazas e igrexas foron puntos de encontro nestas terras. 

Via Romana XIX

Miliario de Adriano (134 dC.) 

Muralla 

Ponte do Burgo

Romanos, fidalgos e cabaleiros, mareantes, monxes, artesáns e peregrinos deron vida a esta cidade ao longo dos séculos. Deron vida a unha cidade na que os seus usos cambiaron moito… 

As prazas da verdura, da leña e da ferrería, entre outras, nas que artesáns desempeñaban os seus oficios deron paso a zonas de ocio e grandes terrazas onde poder desfrutar dun momento de tranquilidade.

Praza da Leña

Praza da Verdura

Moitos dos edificios cambiaron tamén, como a antiga igrexa de San Bartolomeu o Vello que foi derrubada para a edificación do Teatro Principal, ou a Casa das Campás (posible vivenda do pirata Benito Soto) onde hoxe se atopa a Vicerreitoría do Campus de Pontevedra. 

Teatro Principal

Casa das Campás

Nesta saída sentímonos coma na casa, rodeados de auga, ao igual que no noso paraíso, Ons; a choiva, o río, e sobretodo as fontes, que fan que a cidade sexa coñecida durante moitos séculos por "dar de beber a quen pasa".

“Pontevedra é boa vila, dá de beber a quen pasa”

E é que non podía ser doutro xeito sendo unha cidade que se atopa no Camiño Portugués, xa que son moitos os peregrinos sedentos que cada día pasan polas rúas da cidade. Este feito tamén deixa pegada nas construcións da cidade. Unha mostra diso é a Igrexa da Virxe da Peregrina, patroa de Pontevedra. 

Sen dúbida nesta saída, puidemos apreciar a cantidade de vestixios que quedan da época medieval. A cidade de Pontevedra durante esta época recibiu unha serie de exencións que actuaron como importantes dinamizadores da actividade económica e industrial da vila como foi a Feira Franca de San Bartolomeu, concedida en 1467. Esta concesión coincide cun período de puxanza económica da cidade, que se prolonga ata as décadas finais do século XVI. A pesca e o comercio foron entón os dous piares do desenvolvemento económico de Pontevedra, daquela a vila máis poboada de Galicia. 

A cidade de Pontevedra cada ano celebra de novo esta Feira, trovadores e xoglares amenizan coa sua música as rúas de Pontevedra, saborosos pratos medievais volven encher os bandullos dos habitantes da vila, ferreiros e artesáns volven sair ás prazas coas súas ferramentas de traballo, o verdugo volve axustizar, coroas de delicadas flores e veos volven engalanar os cabelos de rapazas e mulleres, bandeiras ondean colgadas das fiestras e cabaleiros volven erguer as suas capas montados sobre robustos cabalos...

E ata algúns seres non tan reais pasean polas rúas da cidade...

Pontevedra, amor ao pasado

A verdade, foi unha experiencia didáctica moi interesante á vez que entretida. E o mellor de todo... realizala con todos vós! Saúdos blogueiros e blogueiras!

Benvidos a... privatizaciONS

Como xa vos dixemos en entradas anteriores o camping de Ons "parece que ten os días contados", e a verdade non nos enganamos ao dicirvos iso. 

Tal e como era de esperar, a Xunta a semana pasada anunciou que asume o peche do camping de Ons! 

O presidente do Patronato das Illas Atlánticas de Galicia, Fernando Garrido Valenzuela é o que propón o peche da zona de acampada, xa que "non da tempo" para adxudicar a xestión do camping a unha empresa privada.  

Dende fontes da Consellería de Medio Ambiente aseguran que a construción e explotación das novas instalacións sairán a concurso en breve, e esta tramitación podería durar polo menos 5 meses, de ahí que o camping peche durante a temporada alta de verán. 

O pouco persoal que hai no Parque Nacional das Illas Atlánticas adicarase ao coidado da illa, segundo manteñen as fontes anteriores, "estarán en lo que deben, que es la vigilancia y el mantenimiento de los valores naturales".

 En definitiva, este primeiro peche da zona de acampada no verán non é máis que o comezo da

 PRIVATIZACIÓN do camping de Ons. 

O grupo socialista oponse á privatización das instalacións e propón medidas como que o Concello de Bueu recupere a xestión das instalacións e que se pague unha tasa simbólica polo seu uso. 

A Asociación Acampa en Ons, mantén que "sería unha medida inxustificada" e que entregar a súa xestión a unha empresa "responde só a un afán recaudatorio da Administración". 

Habelos, hailos

¿Onde están os cartos que as Administracións e os Organismos Autónomos da ao Parque Nacional das Illas Atlánticas cada ano? Se afondamos un pouco neste tema, vemos que cartos sí que hai, o que ocorre é que están moi divididos en diferentes organismos ou fins, e hai que atopalos.

Segundo a Rede de Parques Nacionais, as súas inversións do ano 2010 para os Parque Nacional das Illas Atlánticas foron as seguintes:

Persoal: 1.102.569,53€

Funcionamento: 685.000€

Inversións ordinarias: 1.891.521,12€

Subvencións: 292.839,03€

Ingresos: 0,00€

Dentro das inversión ordinarias, temos varios aspectos relacionados co uso público da illa, dos que se supón xa hai uns cartos polo tanto para solventalos: actuacións de conservación dos valores naturais, vixiancia e uso público (192.857,35€), elaboración do Plan Director de restauración e integración de vivendas de Ons (17.825,00€), uso público no Parque Nacional (554.000,00€)…

Pese a isto, no mesmo informe no que atopamos estes datos, atopamos outros algo diferentes, como por exemplo os cartos destinados ás actuacións de conservación anteriormente ditas, que aparecen máis adiante cunha cifra de 407.142,64€, ou os destinados ás subvencións, que van variando en numerosas ocasións.

Por outra banda, a distribución territorial das subvencións na área de Galicia é dun 2,65%, a cal constitúe a menor porcentaxe de toda a península, e á que lle corresponde polo tanto unha contía total de 0,00€ en concepto de donación. Sin embargo, se falamos da distribución das subvencións por beneficio do Parque Nacional das Illas Atlánticas, a cousa cambia:

Particulares: 50.424,35€

Concellos: 72.987,73€

Empresas: 127.974,68€

Outros: 41.652,37€

Para conluír soamente dicir que cartos hai, pero o que hai que facer é xestionalos ben. Ons recibe numerosas axudas para manter o turismo activo, e non ten por qué recurrir a ningún sistema alternativo como o de privatizar o camping se distribúe ben o que recibe cada ano..

Entrada "VIP" no camping de Ons?

Estes días son moitos os que se están achegando ao noso paraíso, e outros os que deciden pasar uns días de tranquilidade no camping da illa de Ons.

Pero debido á falta de persoal de limpeza, mantemento e control viuse reducido o número de prazas ofertadas para o camping durante a semana santa.

Varios colectivos como o de “Acampa en Ons” e outros turistas propuxeron ao director do parque e á Administración colaborar de forma voluntaria e altruista coas labores de limpeza e coidado do camping, para que o número de prazas non se vise reducido, pero esta proposta foi denegada.

Parece que este servicio público do que todos podiamos disfrutar, ten os días contados. A administración, ao igual que está a facer con moitos outros servizos, vai poñer estas instalacións nas mans de empresas privadas.

Ter a posibilidade de pasar uns días en semellante paraíso, nun camping de tales características é para moitos a única alternativa legal e económica para pernoctar na illa; xa que pasar unha noite nunha habitación ou apartamento da illa, non é igual de accesible para todos, dende o punto de vista económico.

Pero quizais, a "privatización" do camping non sexa unha cuestión tan só monetaria, senón que coa mesma se pretenda “elevar a calidade do turismo que visita Ons”, tal e como dixo o director do Parque Nacional das Illas Atlánticas.

Dende o noso blog apoiamos a iniciativa que leva adiante “Acampa en Ons Asociación Cultural”, que durante estes días realizará asambleas nas que é posible que se acorden movilizacións e medidas de presión fronte á posible “privatización” da zoa de acampada da illa de Ons.

Podedes seguir as últimas novidades sobre o tema, dende a páxina que ten en facebook a organización: Acampa en Ons Asociación Cultural

Pasiño a pasiño pola nosa illa

Non podemos chegar a Ons pasiño a pasiño, a non ser que teñamos superpoderes que nos permitan camiñar por enriba da auga. Pero unha vez alí, dámonos conta de que os nosos pasos serán o mellor medio de transporte. Non existen coches, nin autobuses, nin trens, alí o vehículo de todos os seus habitantes e máis dos turistas que visitan a illa son os seus propios pés, o máis san e menos contaminante, que leva a coñecer as belas paisaxes que nos regala a illa. Os únicos transportes que axudan aos poucos habitantes son os tractores e nalgúns casos animais como o cabalo o burro.

Podemos coñecer a Josefa, que nos fala da súa egua e das facilidades que lle dá, por non haber outro transporte, no principio deste video: http://www.crtvg.es/tvg/a-carta/criaturas-cap-121-rumbo-a-illa-de-ons

Pero imos esquecer todo transporte, soamente nos imos deixar levar polos nosos pasos para descubrir os recunchos, as praias, paisaxes que nos ofrece esta fermosa illa. Cántas veces nos atopamos hoxe en día consumidos polos nosos problemas, o noso traballo, o estrés do día a día.. Pasear polas illas Ons non só nos fará coñecer un marabilloso lugar senón que nos aportará esa tranquilidade e benestar, un momento para nós. Así que, comezamos con paso lixeiro a nosa volta ás illa.

Ruta 1: Sur

No primeiro paseo descubriremos algunhas das praias máis bonitas da illa, incluso podemos dar os pasiños polo auga, que aínda que este fresquiña, é moi boa para a circulación. Durante esta travesía coñeceremos o famoso Buraco do inferno, onde dise que se poden escoitar os lamentos daquelas almas que pecaron, sobre todo cando o mar golpea forte dentro deste buraco.

Non só descubriremos praias e vistas, senón que si nos fixamos ven poderemos observar diferentes clases de aves que enriquecen as paraxes. Características da ruta: lonxitud de 6,2 km, desnivel de 86 m, duración 2 horas 30 minutos.

PRAIA AREA DOS CANS

PRAIA DAS DORNAS

PRAIA CANEXOL

BURACO DO INFERNO

Ruta 2: Norte

Pasiños máis adiante podemos toparnos con paraxes semellantes. Praias de augas cristalinas, vistas para esquecelo todo e relaxarse fundíndose coa natureza que esta ante os ollos. Características da ruta: lonxitud 8,1 km, desnivel de 100 m (duración 3 horas)

PRAIA DE MELIDE

PUNTA DO CENTOLO

Ruta 3: Ruta do faro


Non pode faltar a visita o famoso faro de Ons, del cal xa hemos falado na anterior entrada. O faro e o punto máis alto da illa, así que compre facer un esforzo, ainda que os pasos sexan máis pesados ó subir. Se pode nesta ruta facerse unha idea da illa en xeral ya que a zruza pola parte máis estreita  ata a Ensenada de Caniveliñas, onde podese apreciar unha das fontes de auga doce máis importantes. Descansemos o vaivén dos nosos pasos e refresquemonos un pouco... Características da ruta: lonxitud de 4 km, un desnivel de 120 m (duración 1 hora y media)

ENSEADA CANIVELIÑAS

FARO DE ONS

Ruta 4: Ruta do Castelo

Non, ainda non hemos rematado, unha ruta máis estase por descubrir, para terminar esta excursión onde os nosos pasos han descuberto paraxes maravillosos e únicos. Imos coñecer o paseo da bateria do Castelo das Rodas, iso sí, é a ruta máis tranquila, así que xa podemos ir relaxando motores, porque non descansando os pasos na area da praia das dornas, alí podremos ver algunhas das embarcacions tradicionais. Características da ruta:  lonxitude 1,1 km, desnivel de 33 m (duración 40 minutos)

PRAIA DAS DORNAS

CASTELO DAS RODAS

E aquí acábase o noso paseo; pasiño a pasiño por estas fermosas illas. Un lugar no que desconectar do resto e somerxerte na natureza.Deixarse levar é fácil cando, a cada paso, se descubre a fermosura da nosa terra.

Aquí podemos ver un mapa coas rutas:

http://reddeparquesnacionales.mma.es/parques/cies/pdf/itinerariosOns.pdf

Os ollos de Ons

O faro de Ons inaugurouse o 13 de abril de 1865, e, ao longo da historia, sufriu varias modificacións e reconstrucións ata chegar ao actual edificio, que data de 1926. Trátase dun faro especial, xa que é un faro-vivenda no que habitou, ata hai non moitos anos, un dos últimos fareiros do noso país, Fernando Liste.

A pesares de que a síúa estructura foi cambiando, a máis recente no 2010, a súa alma permanece intacta ó longo dos anos. Continúa sendo, polas noites, un dos gardas máis importantes dos mariñeiros. Os seus ollos vixiantes permanecen espertos tódalas noites, e non se pechan ata que sae o sol, facendo fuxir ás estrelas. 
  
Estes ollos vixiantes foros encendidos polo calor da leña, logo alumearon con fogueiras de carbón, máis tarde con mecha de aceite.... Eran moitos os mariñeiros e navegantes que chegaban a confundir a súa luz coa dunha estrela. 

Hoxe en día, esta maxia do lume xa non se conserva, pero o faro de Ons segue sendo, para moitos, a estrela máis fermosa da ría, a que máis forte alumea nas noites máis escuras onde mar, coas súas ondas, a quere acadar.

(Minuto 4.20)

Corazóns doídos de tanto golpe de mar...

Hoxe o noso blog respira un aire diferente, un aire de dor e loito. As augas son hoxe augas onde as penas dormen para sempre.

Dous mariñeiros faleceron esta mañá tras envorcar a embarcación na que pescaban nas inmediacións da nosa illa. Recibir noticias como esta fai que os nosos corazóns se encollan fortemente.

Queremos dende o noso blog mandar unha aperta moi grande e todo o noso afecto aos familiares destes mariñeiros.

Gustaríanos ademais facer a nosa particular homenaxe a estes dous mariñeiros e a todos aqueles que morreron levando consigo unha parte de mar. Para eles adicamos este poema.

Alá van os mariñeiros

camiño de altamar

Alá van meus compañeiros

quen sabe se voltarán.

Van a peito descuberto,

van a guerrear co mar,

van arrincar os tesouros

ca mar non quer entregar.

Van soportando galernas

loitando co temporal,

van entre brétemas metidos

que lles impide mirar.

Van en barcos de madeira

en condicións inhumáns,

moitos sen roupas de auga

que os protexa do mar.

Cando van, van vigorosos,

descansados so seu lar.

Cando voltan, voltan cansos

queimados de pelexar.

Traen cardenais no corpo,

cheas de feridas as mans

e os corazóns doídos 

de tanto golpe de mar.

Moitos son os mariñeiros

que se afogaron no mar, 

o mar cobra sempre caro,

a fame que vai quitar.

E o medo que eles pasaron...

¿cómo o poderán olvidar?

os compañeiros que foron polo mar abaixo,

gravados no corazón están.

                                                                                    Grupo poético Brétema


"O mar foi —e aínda o sigue sendo— un descoñocido e un amigo ó mesmo tempo." (Manuel María)

OKUPAS na illa de Ons?

Si, si, como o escoitades! Parece que este é o xeito no que son vistos os habitantes da illa a ámbitos legais.

Tras moitos anos de loita polas súas propiedades todo segue igual. Parece que os veciños de Ons non teñen os mesmos dereitos que os doutros parques nacionais. Sen ir máis lonxe, nas illas Cíes hai propiedades privadas e Sálvora era ata non hai moito tempo propiedade do Marqués de Revilla. Aínda así, parece que no caso da illa de Ons este tema non está para a présa. A xustiza no pasado mes de decembro volveu negarlles a propiedade das casas nas que habitan, pero está claro que os veciños non dan a batalla por perdida, seguirán loitando o que faga falta polo que lles pertence, polo seu fogar, pola súa illa, a illa de Ons!

Qué levarías ti...

Está claro que Ons non é unha illa deserta, pero en moitos aspectos asemellase; moitas da cousas das que na nosa vida non poderiamos prescindir, non son nin sequera nomeadas no día a día da illa. Iso si, cantas veces nos preguntamos que levariamos a unha illa deserta? É aí onde cómpre reflexionar sobre estas cousas que consideramos esenciais na nosa vida, pero que no caso dunha illa deserta se volverían inútiles.

Imos ver que opina a xente, que considera esencial para vivir nunha illa...

Aquí hai un pouco de todo! Dende Robisons Crusoes que levan machetes, anzois, navallas, redes, chisqueiros… que pensan dun xeito máis racional e escollen elementos que lles facilitarían a supervivencia ata os máis fieis seguidores da beleza e a cosmética para os que non poderían faltar unas pinzas de depilar! Non vaia ser que os monos da illa te vexan con tanto pelame que che comecen a facer as beiras!

Iso si, a pel ten que estar ben coidada e protexida do sol, a crema é un dos elementos máis repetidos. Pero outros en cambio prefiren levar aceite de coco, supoñemos que para quedar ben esturruxados e lucir un bonito bronceado… O que está claro é que hoxe en día o ocio é un dos elementos máis presentes nas nosas vidas, polo que son moitos os que non imaxinan estar nunha illa sen a presenza de libros, instrumentos musicais, táboas de surf, tocadiscos, iphone, internet... 

E por suposto, o mellor entretemento, a compañía! Moitos son os que mencionan os amigos como algo imprescindible para non volverse tolos nunha illa deserta, e por suposto, abondan tamén os románticos que levarían sen dubidalo á súa parella. 

Pero ademais de isto son moitos os que responden dun xeito máis raro e incluso preocupante. Moitos son os que din que levarían algún tipo de substancia alcólica e a escollen como primeira opción. 

Está claro que escoller o que levar a unha illa é algo difícil, pero entre estas ideas tan raras e diverxentes quizais haxa detrás grandes doses de imaxinación e creatividade, que unidas a unha situación de necesidade poderían dar lugar á creación de grandes inventos para a supervivencia.

Unha illa con historia...

A pesar de ser unha illa que non ocupa moito espazo no mapa da nosa comunidade, Ons foi sempre un lugar con historia. Xa Plinio no século I, na descrición que realiza sobre a Península Ibérica a cita como ínsula Aunios.

Na illa atopáronse ademais ao longo dos anos restos que nos levan a pensar que houbo asentamentos xa dende o paleolítico. Parte deste monumentos arqueolóxicos (petroglifos, Castro de Canexol, Castro da Loba, Cova dos Mouros, Laxe do Crego…) pódense visitar hoxe na illa. 

No ano 899 o rei Afonso III dona a illa ao arcebispo de Santiago de Compostela, que a ten no seu poder ata o século XVI cando pasa a mans da familia Montenegro. Ata a primeira metade do século XX a illa estivo en mans de diferentes casas señoriais. Os veciños estaban obrigados a pagarlles redas polas vivendas e as terras, e incluso a venderlle todo o polbo que pescaban. 

Didio Riobó, un descendente da familia burguesa que adquirirá a illa en 1929, foi o último señor da illa. No comezo da guerra civil foi perseguido polas súas ideas republicanas e denunciado por masón, polo que rematou suicidándose na súa propia casa. 

Durante a guerra civil a situación de fame e miseria acentuouse na illa debido á súa situación xeográfica. Pero aínda así rexistrouse un aumento da poboación, chegando a falar de 530 habitantes no ano 1955.

No ano 1941 o Estado expropia a illa, que vai pasando ao longo dos anos por distintas administracións do mesmo, ata que no ano 1982 é cedida á Xunta de Galicia. 

Hoxe en día a situación non cambiou moito, non teñen que pagar rendas a ningún señor feudal, pero as casas e as terras seguen sen ser da súa propiedade.

Chegamos...

Entre “ondiñas veñen e van” chegamos á fermosa illa de Ons. Un hábitat fora do mundanal barullo, un refuxio lonxe da contaminación da cidade. Cantas veces temos ganas de respirar mar… ese aire, aire fresco, cheo de vida, cheo de sal?

Hoxe imos coñecer un pouco máis este peculiar anaquiño de terra, esquecido no medio do Atlántico, un punto máis na inmensidade do océano. Ímonos achegar para darnos conta de que, ao igual que cada pequeno paraíso neste mundo, as súas riquezas, os seus pequenos recunchos máxicos e os animais que a percorren día a día, acaban facendo da illa de Ons un universo por descubrir.

Ons é unha illa que conta cun territorio aproximado de 414 hectáreas de superficie, e que pertence ao municipio de Bueu. Forma parte do Parque Nacional das Illas Atlánticas de Galicia dende o ano 2002, xunto coas Illas Cíes, o arquipélago de Sálvora e o arquipélago de Cortegada.

Ver mapa más grande

O ecosistema marítimo e terrestre da illa de Ons alberga unha grande colonia de aves mariñas e unha grande diversidade de fondos mariños. As súas augas son ricas en nutrientes e en osíxeno, polo que son moitos os seres vivos que escollen as costas da illa para vivir. Se pomos rumbo cara Ons é moi probable que golfiños, arroaces e cachalotes sexan os nosos compañeiros de traxecto, mentres gaivotas, patiamarelas, cormoráns moñudos, chovas piquivermellas e vencexos reais agardan a nosa chegada sobrevoando expectantes sobre as praias da illa.

Moitos dos camiños e roteiros da illa lévannos a lugares marabillosos onde as vistas son inigualables. Pasando entre matorrais e cerquiños chegamos ao alto de acantilados fortemente golpeados polo mar, onde a retina dos nosos ollos fixará imaxes que nunca máis poderá borrar.

Pero estas imaxes están nas nosas mans. Aínda estamos a tempo de coidar e protexer o noso paraíso, o noso fogar, para que os nosos netos poidan chegar a gozar del.